De uitdagingen in het omgaan met onze identiteit......
Stel je eens voor dat je in Daniëls schoenen zou staan? Dat zijn de schoenen van een jongen die opgroeide in de betere kringen van Israël. Laten we ons in hem inleven! Rabbijnen weten ons te vertellen dat hij dertien/veertien jaar was toen. Dat is de leeftijd waarop je in Israël Bar Mitswa werd, zoon van de Tora. Dat wil zeggen: je opvoeding zat er zo’n beetje op. Je werd zelf verantwoordelijk. Je kende de rituelen. Je had de verhalen van je volk gehoord: Abraham, Izaäk en Jakob. Je had de tien woorden als normen en waarden meegekregen. Je kende het verschil tussen wat heilig was en niet….
Kortom: Daniëls identiteit had zich gevormd. Door en door Joods was hij. Het zat tot in zijn poriën. Het was zijn wezen. Dat hoor je ook aan zijn naam. De naam die in de bijbel altijd iets vertelt over wie jij bent, wat jouw wezen is: Daniël: God is rechter. Zijn naam is zijn identiteit. Het heeft van doen met alles waardoor je geworden bent wie je bent. En daardoor ook met wie je wilt zijn en waar je voor staat.
En dan is het ineens oorlog. Je land wordt bezet en jij wordt verdreven uit je land en ergens in den vreemde neergezet. Ik vertel u niets nieuws meer. Het is al tijden uiterst actueel. Hier dichtbij ons zit Ramin uit Iran. Moslim geweest, christen geworden, gevlucht samen met vader en moeder die nu nog in Griekenland zitten. En we weten van de hectiek deze week rond de Armeense kinderen Lili en Howick. Goddank mogen zij nu blijven. Als je al zo verworteld bent geraakt…. Wat doet dat wel niet met je? Ik denk dat iedereen zich daar wel iets bij kan voorstellen: dat gevoel van ontworteling, je een vreemde voelen, niet op je gemak, angstig ook, …..Wat moet ik hier? Kan ik hier wel leven? Heb ik hier wel toekomst?
Kijken we weer even naar Daniël. Samen met nog drie andere joodse jongens uit de bovenlaag van de bevolking was hij gedeporteerd naar Babylonië. Leef je in! In Juda waren ze thuis, kenden ze de wegen, de paadjes, de gewoonten de gebruiken. Daar hoorden ze. En nu staan ze ineens in het paleis van een vreemde koning. Deze veelbelovende joodse jongens waren zo gezegd geselecteerd. Ze waren mooi, aantrekkelijk en intelligent. En daarom geschikt voor een hoge functie aan het hof. Typisch zo’n Babylonisch trekje. Je weet wel, met die toren die tot aan de hemel reikte. Mooi groot, succesvol. Dat zijn de normen en waarden. Het zal je beschaving maar zijn. Weduwen wezen, vreemdelingen, vluchtelingen, zet je maar schrap…..
Maar wat nog erger is: er is totaal geen invoelingsvermogen naar anderen. Kijk wat er gebeurt: ze worden gedwongen de taal en de cultuur van hun onvrijwillige nieuwe vaderland te leren. Prima toch zeggen we? Inburgeren moet. Zeker. Maar er gebeurt meer. We hebben het gehoord: zelfs hun namen worden veranderd. Daniël (God is mijn rechter) wordt Beltesassar (de Babylonische god Bel is mijn beschermer) en zo vergaat het ook de andere drie. Dit gaat heel wat verder dan alleen maar inburgeren. Je naam verliezen is zoveel als je bestemming, je identiteit kwijtraken. Deze jongens moeten alles maar dan ook alles inleveren. Hun eigen religie en hun eigen cultuur moeten plaatsmaken voor de totalitaire cultuur van Babylonië. Ze hebben niets te kiezen. Elke dag krijgen ze les in de Babylonische taal en cultuur en worden ze ingewijd in de wereld van de Babylonische goden. Een driejarige opleiding tot Babylonisch ambtenaar. Hun complete zijn, hun identiteit wordt vernietigd…. En probeer er dan maar eens het beste van te maken. Je zou zo zeggen: dat is haast niet te doen. Als je zo gehersenspoeld wordt.
Maar dan…. Dan zien we iets wat heel bijzonder is, altijd weer opnieuw. De Geestkracht van mensen. Kijk, koning Nebukadnezar kan dan wel een stad vernietigen, of een land, maar de geest kan hij nooit vernietigen. Er is een soort van vrijheid in ieder mens die geen vijand hoe meedogenloos hij ook is, vernietigen kan. En Daniël is daar een schoolvoorbeeld van. Want wat doet hij? Hij weigert te eten wat de Babylonische pot schaft. Kennelijk voelde hij zich nog steeds die door en door Joodse jongen. Heel zijn wezen ademde dat. En hoezeer hij ook in den vreemde was, hij wil trouw blijven aan zijn eigen identiteit, z’n eigen cultuur en geloof, aan wat hem heilig is. En dat is iets heel moois. Daniël blijft trouw aan de zogenaamde joodse spijswetten. Lieve mensen daarover valt op zich ook heel veel te zeggen. Dat gaan we nu niet doen. Wat we hier zien dat is dat er voor Daniël en met hem voor de vele moedige verzetsmensen na hem dingen zijn die jou heilig zijn, die onopgeefbaar voor je zijn, waarden die je wilt hoog houden, bewaren hoe dan ook: “Het spijt ons, koning, wij eten dit niet”. Mogen we uw begrip, uw respect hiervoor. Graag!
Daniël gaat zelfs nog verder dan de spijswetten waar we 't over hadden: hij wil alleen maar plantaardig voedsel eten en water drinken. En moet je kijken hoe dan het hoofd van het hof reageert. Het is weer typisch die Babylonische angstcultuur. Dat gaat niet goed, denkt hij. Straks krijg ik de koning over me heen. Als hier een paar uitgemergelde jongens gekeurd worden. Die jongens moeten er mooi uit zien en kunnen presteren. Zo'n lichaams- en prestatiecultuur was het daar. Moeten wij hier ook voor uitkijken. Dat alles maar altijd mooi en goed en leuk moet zijn….. Hoe velen gaan hier wel niet aan ten onder, zakken weg in depressies, vanwege de angst om niet te voldoen aan de eisen….? Maar Daniël houdt voet bij stuk. Laten we de proef op de som nemen: m'n vrienden en ik eten groenten en drinken water.
En na tien dagen vergelijkt u ons uiterlijk met dat van hen die wel het Babylonische eten tot zich nemen. Oké? Zo gezegd zo gedaan. De verteller zal zich een rotje gelachen hebben: natuurlijk, dat kon niet missen. De uitkomst laat zich raden. Daniël en zijn kornuiten zien er fantastisch uit en overtreffen de anderen in wijsheid. Ze traden in dienst van de koning en hij vond hen tien keer zo voortreffelijk als alle magiërs en bezweerders in heel zijn rijk.! Pure humor, gein, een verhaal met een vette knipoog. Maar ten diepste ook met een ernstige ondertoon. Het verhaal roept ons op om te gaan staan voor wat jou heilig is. Mooi als mensen dat kunnen Als je zo bewust kunt en durft te leven. En als je daarin ook anders dan anderen durft te zijn. Je eigen identiteit weet te bewaren. Dat is niet zo eenvoudig.
Toen de verteller dit boekje schreef, vier eeuwen later dan dat het verhaal zelf speelt, schreef hij het voor diegenen die dat wel durfden. Joden die moed hadden om zich te verzetten. Die in 't geweer kwamen tegen een buitenlandse bezetter, keizer Antiochus Epiphanes, die hun gebruiken, dat wat hen het heiligst was en het dierbaarst, kapot maakte. Hen wil hij bemoedigen, een hart onder de riem steken: je zult er beter en mooier uitkomen dan ooit!!
Durven we zo bewust te leven? Durven we vanuit wat ons heilig is grenzen te trekken wanneer het leven zoals de Eeuwige het bedoelt in het geding komt? Dat zijn lastige vragen voor ons mensen. Of we nu kind zijn of puber of volwassen. Hoe ver ga je mee in die grote groep, mee in die hausse van wat iedereen wil en iedereen doet? En in hoeverre durf je een keer bewust nee te zeggen, de grens te trekken?
Een interessant verhaal, lieve mensen, en ook zeer actueel. Het raakt vandaag de dag nog steeds aan discussies over identiteit. En die discussies liggen altijd gevoelig! Want we weten wat dat zoal kan oproepen. In onze Nederlandse samenleving van de laatste jaren hebben we daar de schaduwzijden ook wel van ondervonden. Identiteit is ook best een beladen woord.
Laten we beginnen met de positieve kant ervan. Zonder identiteit kunnen wij niet. Ieder mens is uniek. En dat is prachtig. Identiteit is iets heel krachtigs. Zeker als je kijkt naar dit verhaal over Daniël. Dat roept onze bewondering op. En het roept de talloze verhalen in herinnering. De mensen die zich offers getroosten om trouw te blijven aan hun eigenheid. De mensen die de moed hebben om nee te zeggen tegen de heersende cultuur in. De mensen van het verzet in de Tweede Wereldoorlog. De mensen die zich niet schaamden voor hun afkomst en overtuiging en die daarom positie durfden te kiezen. Desnoods met alle nadelige gevolgen van dien. Dat is knap. Dat is moedig. Identiteit: het opkomen voor wat jou heilig is, je eigen integriteit, dat kan iets heel krachtigs zijn …. Bovendien geeft het jou als individu ook nog eens richting en houvast.
En juist in deze onzekere, complexe, en voor velen beangstigende tijd, begrijp ik heel goed dat ook jongere mensen hier tegenwoordig vooral naar zoeken, naar hun identiteit. Dat biedt veiligheid. Ouderen onder ons weten er nog alles van. Gereformeerd/Hervormd Gemeentecentrum heette ons kerkgebouw ooit… Protestants versus Rooms-Katholiek. Ooit in de tijd van de Verzuiling leefde dit heel sterk. Ieder had z’n eigen identiteit, z’n eigen zuil. Daardoor wist je als mens waar je stond. Je wist waar je grenzen lagen. Niet alleen als het ging om de inhoud van wat je geloofde. Maar ook als het ging om je gedrag, je levenswandel, de ethiek. Denk aan Abraham Kuijper met zijn “soevereiniteit in eigen kring” met eigen scholen, eigen kranten, eigen universiteit, het groene busje van de vu op de schoorsteen. Het had ook echt iets. Mensen gingen ergens voor, stonden ergens voor, waren dapper, gingen in verzet, bevochten de vrijheid, de vrijheid van onderwijs bijv.
Toch is dat nog niet het hele verhaal. Opkomen voor je eigen identiteit kan heel moedig en dapper zijn, getuige Daniel. Maar…… het kan ook in z’n tegendeel ontaarden. Er is heel wat ellendigs geroepen in Gods Naam. Soms wordt identiteit ook gebruikt als een stok om mee te slaan, een instrument waarmee jij anderen de les leest of je zelf hoger plaatst en neerkijkt op anderen, anderen in hokjes en vakjes stopt. Iets dat heel afscheidend kan werken. In de geschiedenis van onze kerken heeft dat natuurlijk ook enorm gespeeld. En nog helaas. … Als identiteit zich verhardt en gaat vastzetten, instrument wordt van enorme ego’s die zich opblazen, leiders, dictators, populisten die andere groepen wegzetten, ja dan kan de nadruk op identiteit iets heel gevaarlijks, gewelddadigs oproepen. Veel grote dictators en populisten hebben al de kracht en aantrekkelijkheid van dit wij-zij denken bewezen. Nazi-Duitsland, Stalin, maoïstisch China En vandaag ISIS, America First, het opkomende populisme dat andere groepen uitsluit.
We zullen ons vandaag de dag echt bewust moeten worden van iets anders, iets belangrijks nl. dat identiteit ook iets vloeibaars heeft. Vorige week hadden we het hier met elkaar over veranderingen. Zou voor identiteit niet precies hetzelfde gelden? Koningin Maxima zei het ooit al eens en zij oogstte hoon met haar opmerking: De Nederlander bestaat niet. Ik denk dat ze gelijk had. De identiteit bestaat niet ….. Onze identiteit is - of we het nu willen of niet - voortdurend in beweging. Hebben we ooit wel eens bedacht dat identiteit juist ontstaat in interactie met je omgeving? Wij scherpen en schaven en beitelen aan onszelf via de ander. Voortdurend. Zowel mensen, organisaties, culturen, beschavingen enz. veranderen dag aan dag. Hier in Best zijn de protestants- christelijke Wilhelminaschool en de openbare school de Schakel gefuseerd. En er wordt nu samen gezocht naar een nieuwe identiteit. En dat – kan ik u verzekeren – heeft best wat voeten in de aarde. Want altijd is er die neiging om je achter je eigen identiteit te verschuilen. Om hem te vuur en te zwaard te verdedigen. Dat mag ook best maar er is meer. Identiteit heeft bij uitstek een dialogisch karakter.
Zij ontstaat in relatie tot de ander. En daarom gaat het er niet om om elkaar te overtuigen maar om elkaar te begrijpen....En juist om elkaars identiteit te waarderen en er respect voor te hebben. Om elkaar daarop te bevragen. Diversiteit is juist een verrijking voor mijn eigen identiteit. Want daardoor ben ik in staat om te reflecteren op waar ik voor sta en het biedt mij de mogelijkheid om te schaven aan mijn eigen identiteit. Die niet statisch is maar zich door blijft ontwikkelen… Gelukkig maar. Wat zou het anders een saaie boel worden…..!
Ach, ach, wat denken wij nog vaak in binnen en buiten…. Maar het gaat er juist om in die dialoog de speelruimte te creëren voor elkaar die nodig is om zo je eigen kracht en inspiratie beter te beseffen en bij elkaar omhoog te halen. En wat kun je elkaar dan enorm verrijken! Eigenlijk zou het dus moeten gaan op het samen werken aan een derde identiteit. Een “nieuw wij’ dat het “wij en zij”, het “ik tegenover jou” overstijgt. Een groter wij. Want we staan in deze globaliserende wereld met elkaar voor hetzelfde, grotere belang. Hier in ons dorp, maar ook in grotere verbanden. En wat is er dan mooier dan tegenstellingen om te buigen tot een gemeenschappelijk vraagstuk, dat je vervolgens ook in gemeenschappelijke verantwoordelijkheid probeert op te lossen.
Wij mensen veranderen altijd weer door wat wij meemaken. Morgen sta ik weer anders op dan vandaag. Sterker nog. Soms geldt dat voor mensen letterlijk. Bijvoorbeeld als je in een verkeerd lichaam geboren bent ….. Van de week stuurde één van de onzen, …….., een gedicht de wereld in. ……, haar dochter, voor sommigen welbekend heeft een geslachtsverandering ondergaan en is veranderd in …... Ik mocht het open met jullie delen. Ze schrijft: je gunt je kind alles, je wilt het beste , altijd.. en als ze niet gelukkig is, als het plaatje scheef is, ben je daar voor haar, ben je daar voor hem, verander je samen. Dag mijn dochter, welkom zoon. Wat dapper. We wensen moeder en zoon alle geluk van de wereld toe!
Laten we ons blijven realiseren dat identiteit ook iets heel kwetsbaars heeft. Het is prachtig als mensen zoals Daniël opkomen voor wat hen heilig is en moedig kleur bekennen en standhouden. Dat leren we vandaag. Levensovertuiging vraagt ook om levensstijl. Maar laten we ons ook bewust blijven van de keerzijde en onze identiteit niet gebruiken om elkaar de maat te nemen en ermee om de oren te slaan.
Daniël kwam in verzet maar bleef wel aan het hof. Identiteit. Een spannende exercitie altijd weer als het gaat om het ons samen leven met elkaar in het groot en in het klein. Dat vraagt soms om lef en durf, soms om wijsheid en nuancering, maar in dat alles om humaniteit, barmhartigheid en solidariteit. En tussen die twee polen bewegen we ons. En zoeken we onze weg tussen droom, de droom van Gods nieuwe aarde en de werkelijkheid. AMEN.