Horen zul je, Israël, en waakzaam zijn

Maar eerst even een vraag vooraf: hoe staat u in het leven? En waar wilt u voor gaan? Hebt u een soort van een levensadagium? En dan bedoel ik: is er een woord, een tekst, een het waar ik voor wil leven.....

Lieve mensen van God,

Interessante lezingen vandaag! Maar eerst even een vraag vooraf: hoe staat u in het leven? En waar wilt u voor gaan? Hebt u een soort van een levensadagium? En dan bedoel ik: is er een woord, een tekst, een het waar ik voor wil leven..... Hebt u dat? Ik ken er wel een paar:

- het adagium van de pessimist bijv.: in elke kans ligt een probleem.....

- De optimist In elk probleem ligt een kans....

- Nog eentje, een heel oude uit de Gouden Eeuw: “Nil volentibus arduum – Niets is onmogelijk voor hen die willen .... ook een mooie!

Het boeiende aan onze Deuteronomiumtekst van vandaag is dat we hier kennis maken met het levensadagjum van een compleet volk. Een bijzonder volk, omdat het niet alleen een volk is maar ook nog een religie. Het jodendom. Heel divers, veel vragen oproepend, zeker als je kijkt naar de politiek realiteit van vandaag. Maar even afgezien daarvan – de joodse spiritualiteit met haar rabbijnse wijsheden, heel praktisch en uit het leven gegrepen, blijft mij zeer aanspreken. Ze leert je je los te maken van statische waarheden, dogma’s en vooral te focussen op wat je ook een adagium zou kunnen noemen: Doe wat het leven dient! Daar zijn alle interpretaties van bijbelteksten ook op gericht tot op vandaag de dag. Dient een tekst het door God bedoelde leven?!

Dat zie je ook zo mooi in de tekst van vandaag. Horen zul je, Israël, en waakzaam zijn om te doen wat goed voor je is.

Het Jodendom is vooral een godsdienst van het doen. De praktijk. Dat gaat zelfs zover dat er binnen het rabbijnse denken uitspraken zijn als “je hoeft niet in God te geloven als je maar doet wat hij zegt. God als een soort werkhypothese dus. Al kunnen we zijn bestaan niet bewijzen, het is beter voor onze ziel en voor de wereld om ons heen als we ons leven inrichten naar goddelijke maatstaven. Ook al weet je niet precies hoe ver je eigen invloed strekt, het is altijd beter om niet in een slachtofferrol te vallen of met de vinger naar anderen te wijzen. Beter is het om als oriëntatiepunt te nemen: wat wordt er van me gevraagd? Of zoals de filosoof Immanuël Kant het ooit zei: Geloof in het bestaan van God is een praktische aanname bij gebod opgelegd ten bate van onze moraal.

Nu zijn wij hedendaagse mensen behoorlijk allergisch voor moraal denk ik. In onze seculiere maatschappij gaat het vooral om de autonome mens. De mens die zelf wel uitmaakt wat goed voor hem of haar is. Wat geboden?

Veel te moralistisch, te dwingend. Ik maak zelf wel uit wat mag en niet mag. Het christendom heeft ons daar zelfs een handje bij geholpen.

En het aantal geboden in ieder geval gereduceerd van 613 tot pakweg 10 en misschien zelfs uiteindelijk wel 2: God liefhebben boven alles en de naaste als jezelf. Toch? En zei de apostel Paulus ooit niet dat Christus het einde van de wet betekende? De vervulling van alle geboden?

Nu is het aardige is dat een liberale rabbijn uit die tijd dat ook zei. Dat was een zekere Hillel. Toen iemand hem in al z’n radeloosheid over die 613 geboden vroeg. Maak het wat simpeler en leer me de hele Tora maar dan in de tijd dat ik op één been sta, toen zei Hillel: "Wat gij niet wilt dat u geschiedt, zo doe dat ook een ander niet". Dat is de hele Tora.

De rest is alleen maar commentaar. Ga heen en leer! Over eenvoud gesproken. En Hillel was waarschijnlijk een leermeester van Jezus! Dat is interessant. Er werd dus in Jezus’ tijd binnen het Jodendom ook al op verschillende manieren naar de geboden gekeken. Moet je ze nu allemaal houden, of een gedeelte ervan, of komt het vooral aan op de intentie waarmee je leeft en volgt de rest dan vanzelf?

U weet hoeveel geboden het Jodendom van oudsher kent: 613!

365 geboden en 248 verboden.

Waarom? 365 dagen van het jaar, 248 alle botjes van je lichaam.

M.a. w. Je zet dus al je tijd en heel je wezen in voor God.

Met alles wat in je is, dien je het leven zegt de rabbijn.

Heel veel geboden werken niet meer bijv. Om de doodeenvoudige reden dat de Joden geen tempel meer hebben. Sommigen van hen, vooral de orthodoxe joden, doen de rest nog wel. Wat meer vrijdenkende, vrijzinnige joden beperken zich tot de grote kern. Zoals wij dat denk ik ook doen. Die verschillen zijn er altijd al geweest en zullen ook wel blijven.

Maar geboden heeft de mensheid al vanuit een heel vroeg stadium gekend.

Dat kan ook niet anders want het leven heeft ordening nodig, oriëntatie. En de één heeft dan misschien wel meer ordening nodig dan de ander. Maar één ding is wel duidelijk: helemaal zonder zal het niet gaan. Wij mensen leven samen en hebben daarom rekening te houden met elkaar. We zijn verantwoordelijk, we hebben kaders nodig. Anders raken we gedesoriënteerd. Leven is meer dan alles zo maar doen wat kan en in ons opkomt. Als we alles doen wat in onze meest primitieve krochten van onze ziel soms huist, dan kan ik u verzekeren dat het een behoorlijke janboel werd. Er bestaat geen absolute vrijheid.

Dat wordt altijd heel mooi zichtbaar als je kijkt naar de joodse gebedsmantel. Het talliet (foto!). Onder aan die mantel hangen draden. Grappige is: éénderde is verbonden in een knoop, maar tweederde deel loopt uit in losse draden.

Pas vanuit verbondenheid met de Ene, je bevrijder, raak je echt vrij.

Absolute vrijheid bestaat niet. Vrijheid is altijd vrijheid in gebondenheid. De vrijheid van de ene mens kan en mag de vrijheid van de ander niet inperken.

We zijn verantwoordelijk! Mooi woord ook : ver-antwoord-elijk. We hebben antwoord te geven op die Ene waaraan we ons leven danken, de Bevrijder.! Hoor, Israël, de Ene is onze God. Horen, zul je Israël, en waakzaam zijn om te doen wat goed voor je is. Liefhebben zul je de Ene, met heel je hart, met heel je ziel en met al je kracht. Denk weer even aan die 613: 365 + 248 = al je tijd heel je wezen.

Is het gek dat dit bijbelgedeelte het Sjema, een centrale rol speelt. Het is het credo, het adagium voor de jood. Iedere ochtend en avond gebeden. Ze staan er mee op en gaan ermee naar bed. En als het kan is het ook het laatste wat een stervende bij zijn leven nog hoort. Het hele leven is ervan doordrongen. De Ene liefhebben – en daarmee de naaste als jezelf – is te belangrijk om te vergeten. Stop ze goed in je hoofd en hou ze vast met beide handen. Draag ze om je arm als een teken, en bind ze op je voorhoofd als een herinnering. Schrijf ze op de deurposten van je huis en op de poorten van je stad. En zo brengen veel joden dit vandaag de dag nog steeds in praktijk. U kent waarschijnlijk wel de mezoeza (foto): dat kleine kokertje, rechts aan de deurpost dat schuin naar binnen wijst, met in dat kokertje de woorden van de Tora. Alle permanente woonruimten hebben er één.. woonkamer, slaapkamer, badkamer en toilet niet. Waar een mezoeza zichtbaar wordt daar wordt gepoogd om in Gods Naam de liefde te leven. Op alle fronten!

Maar ook de tefillien, de zogenaamde gebedsriemen (foto opnieuw).

Misschien kent u ze wel, riemen die uitlopen op van die kleine zwarte kubusvormige doosjes van hard leer, met ook daarin stukjes uit de Tora.

De één loopt er naar het hoofd en de ander naar de arm. De riemen om het hoofd omgeven de hersens. Er wordt dus gevraagd om al je denken in dienst van de Ene te stellen. De ander loopt via je hand naar je arm. Alles wat je met je arm en je hand doet, al je kracht, staat in dienst van de Ene. Kortom: ook hier: stel heel je denken en doen in het teken van de Ene die het leven wil.

Welke gebedsriem wordt het eerste aangelegd, is altijd een vraag aan joods kinderen? Die van het hoofd of die van de arm? Weet u het....?

Eerst de arm! Waarom?

Wel, zegt de jood. Als kind leer je eerst maar gewoon te doen, ook al begrijp je het nog niet. Later als je groot bent, zul het het een keer hopelijk wel begrijpen! Doe maar wat er van je gevraagd wordt. Vertrouw maar dat het goed is.

Toen Mozes het volk vroeg de Tien Woorden aan te nemen, zei het volk: “We zullen ze doen en haar trachten te begrijpen. Ook hier: eerst het doen, dan het denken! Interessant is dat. Zeker ook als je denkt aan wat we als generaties aan elkaar doorgeven. Er is geen betere reclame voor je boodschap dan het doen. En het voorleven. Met hart en ziel liefst! Zo prent je het in. Want alleen als onze woorden en daden overeenkomen, werkt het. Eerder niet. Authentiek leven. Mijn kinderen en die van u ook denk ik hebben haarfijn door of iets echt en integer is of niet. Doe je ook wat je zegt? Waar dat niet zo is daar wordt alle geloof tot een farce. Want stel dat je kinderen tegen je zeggen: jij praat wel over God die wil dat een mens recht doet aan anderen maar zelf leef je als een patser, ten koste van anderen. Je praat wel over gelijke rechten maar moet je zien hoe je met mama omgaat, en dat je lacht om racistische mopjes. En je hebt me mooie bijbelse liedjes geleerd en me prachtig verteld over uittocht en intocht, maar ben je zelf ooit weggetrokken uit enig slavenhuis....?

Ik blijf het eigenlijk wel een mooie volgorde vinden: eerst doen en dan horen.

Het kan soms heel hinderlijk zijn voor jezelf. Soms kan je ook wel eens te naïef zijn. En kom je daarmee op de koffie... Maar het heeft ook iets. Die daadwerkelijke houding. Want soms kan je wel eens heel moe raken van het omgekeerde. We zouden vanuit ons geloof dit en dat moeten doen vluchtelingen vreemdelingen enz., noem maar op maar het is allemaal zo ingewikkeld....! En dan voel je de onmacht.

Laten we gewoon doen! Doen! Een klein stukje meelopen met mensen die geen leven hebben, proberen nabij te zijn en niet wegkijken. En door het doen raak je betrokken. En ga je er in geloven. Dat het echt kan die boodschap!! Zoals het evangelie van vandaag het ook zo mooi zegt in de woorden van Jezus. Hieraan zullen allen erkennen dat jullie leerlingen van me zijn nl. als je elkaar liefhebt. Onze overtuiging wordt zichtbaar aan de manier waarop we met elkaar omgaan, hier in de kerk, thuis of waar dan ook.

In elke ontmoeting, in elke liefdevolle arm om je heen, in elke aanraking en in elke welgemeende kus licht God voor ons op. En ontstaat de grootste vrijheid. Waardoor ieder mens het verloren paradijs vindt, kan opademen en zich vrij kan voelen. Zoals het leven uiteindelijk bedoeld is! AMEN